O διεισδυτικός μινιμαλισμός της Amy
Από το 1985, σχεδόν με την δημοσίευση του πρώτου της βιβλίου, ως σήμερα με 5 συλλογές στο ενεργητικό της, η Amy Hempel έχει ξεχωρίσει και χαιρετίζεται ως σπουδαία μετρ του διηγήματος. Είναι από τους βασικότερους εκπρόσωπους του "ακραίου μινιμαλισμού", που όμως, ότι αφαιρεί σε κλίμακα και σε μεγέθη, το αναπληρώνει σε βάθος, σε ακρίβεια και σε διεισδυτικότητα.
Για την ακρίβεια πάντως, είναι δύο τα «βιβλία» της, η συλλογή The Collected Stories και το πιο πρόσφατο Sing to It. Και αυτή, όπως η Grace Paley, είναι συγγραφέας που δεν έχει γράψει τίποτε άλλο παρά μόνο μικρή φόρμα – είναι επίσης πολύ αναγνωρισμένη, συγγραφέας συγγραφέων, εθνικός θησαυρός για τις ΗΠΑ.
Η τελευταία της συλλογή (2019) είναι το Sing to it, με 15 ιστορίες, 10 από τις οποίες η ίδια τις ονομάζει «short shorts» (εμείς τις ξέρουμε ως flash ή micro fiction), που με το ζόρι φτάνουν την μια σελίδα. Έχει γράψει και μια νουβέλα, την οποία η ίδια αποκαλεί accident, και όπου σταθεί και όπου βρεθεί λέει ότι δεν την ενδιαφέρει να γράψει μεγάλη φόρμα. Στόχος της είναι να γράφει «ορμητικές» ιστορίες και για να έχει ένα διήγημα αυτήν την ορμητικότητα, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι να πασχίζει να γράψει με όσο λιγότερο συμβατικές τεχνικές. Δεν έχει αυτοσκοπό να είναι ανατρεπτική, κάθε άλλο, απλώς θέλει η ιστορία να λειτουργεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο: Το παρομοιάζει σαν να ληστεύει μια τράπεζα. Χτυπάει ξαφνικά, αιφνίδια, γρήγορα, και "φεύγει".
Παράδειγμα «short short» 1 (από την συλλογή The dog of the Marriage):
Memoir - Just once in my life. Oh, when have I ever wanted anything just once in my life.
Παράδειγμα «short short» 2 (από την συλλογή Tumble Home):
Housewife: She would always sleep with her husband and with another man in the course of the same day, and then the rest of the day, for whatever was left to her of that day, she would exploit by incanting, “French film, French film“
Το ύφος της είναι συμπυκνωμένο, προσοχή, όχι λακωνικό, με την έννοια δεν «έχω» να πω πολλά… "έχω" να πω πολλά, και τα "λέω", αλλά με συμπύκνωση, με γρήγορες εναλλαγές, με διαδοχικές ανατροπές εντυπώσεων και συναισθημάτων. Επιπλέον, η δράση είναι περιορισμένη – οι περιγραφές σχεδόν ανύπαρκτες, και μόνο παρεμπιπτόντως, και όταν υπάρχουν είναι διότι χρειάζεται να λειτουργήσουν ως σύμβολα, για κάποια διάθεση, για κάποιο συναίσθημα, για κάποια σκέψη. Ενώ και οι ίδιοι οι χαρακτήρες ως προσωπικότητες της μυθοπλαστικής πραγματικότητας μιλάνε με πολύ ιδιαίτερο τρόπο: κρυπτικά, έξυπνα, με χιούμορ, και βέβαια, χειρίζονται άψογα την «μεγάλη - αυθεντική» Αμερικανική γλώσσα, την ειρωνεία, τον σαρκασμό και τον αυτοσαρκασμό, τον κυνισμό.
Η ίδια έχει πει σε μια συνέντευξη της: «Πολλές φορές, αυτό που δεν εξιστορείται στο διήγημα είναι πολύ πιο σημαντικό από αυτό που υπάρχει κανονικά στην σελίδα. Συχνά, η συναισθηματική εστίαση της ιστορίας σου είναι κάποιο κρυφό γεγονός που όχι μόνο δεν εξιστορείται αλλά ούτε καν αναφέρεται συνοπτικά».
Θεματικά, έχουμε μια εστίαση στις πολύ σύγχρονες εκδοχές της λύπης, της απώλειας και της επιβίωσης. Τα πρόσωπα στις ιστορίες της βρίσκονται σε νοσοκομεία, σε κάποια πολύ προβληματική κατάσταση που πλημμυρίζει με ακόμη περισσότερη ένταση την ήδη όχι προνομιούχα ζωή τους. Ή στην καλύτερη περίπτωση περνάνε κάποιας μορφής ανάκαμψη, ανάρρωση. Είναι, δε, γυναίκες, κατά κανόνα, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση.
Με άλλα λόγια, μοιάζει λίγο σαν με τα διηγήματά της η Hempel να επαληθεύει τον ορισμό της σύντομης αφήγησης ως «μια κομβική στιγμή στην ζωή ενός κατά τα άλλα απλού ανθρώπου», μόνο που αυτή η κομβική στιγμή στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι κάποιο γεγονός – είναι ο ψυχικός αντίκτυπος του γεγονότος αυτού σε έναν σύγχρονο άνθρωπο. Που κάτι συνειδητοποιεί, κάτι μαθαίνει, ή καμία φορά, κάτι ομολογεί σε κάποιον άλλον. Είναι μια συλλογή των στιγμών της ζωής διαφορετικών ανθρώπων που κάποια κρίση τους αποστάζει, τους απογυμνώνει από κάθε περιττό, τους «μειώνει» στις πολύ βασικές τους λεπτομέρειες – και αυτό γίνεται με λίγες μόνο φράσεις.
Αξίζει εδώ να θυμηθούμε, για να πλαισιώσουμε κάπως περισσότερο την θεματική περιοχή που κινείται η Hempel, αλλά και την στυλιστική, έναν ορισμό που έδωσε ο V. S. Pritchett’s για το σύγχρονο διήγημα: «μια σύντομη μορφή μυθοπλασίας που κοιτάζει φευγαλέα τον άνθρωπο, και μοιάζει να ταιριάζει όσο τίποτε άλλο με την νευρικότητα και με την ανησυχία της σύγχρονης ζωής.»
Ωστόσο, δεν είναι όλα μόνο δύσκολα και βαριά στα διηγήματα της Hempel: υπάρχει χιούμορ, έξυπνο, πικρό, υπάρχει αυτοσαρκασμός, υπάρχει και ειρωνεία.
Είναι εξαιρετική, τέλος στην διαλογική συμπύκνωση, που "ακούγεται" πολύ φυσική. Οι συζητήσεις των ηρώων της Hempel είναι γεμάτες μεταφορές, παραβολές, και συμβολικές διδαχές. Η Hempel κάνει παράξενα πράγματα στους διαλόγους της, χωρίς οι ήρωές της να ακούγονται αφύσικοι και επιτηδευμένοι.
Η ζωή της:
Γεννιέται στο Σικάγο, το 1951. Πολύ επεισοδιακή οικογενειακή ζωή, πολλά ταξίδια – όμως ενώ δεν ξέρουμε λεπτομέρειες, η ίδια ευνοεί τις αυτοβιογραφικές αναγνώσεις του έργου της. Ειδικά στην πρώτη της συλλογή διηγημάτων, το Reasons to Live.
Μεγαλώνει στο Ντένβερ και στο Σαν Φρανσίσκο. Η μητέρα της αυτοκτονεί όταν η ίδια είναι 19, και λίγο μετά και η θεία της. Εκεί στην ανατολική ακτή παρακολουθεί κάποια courses σε πανεπιστήμια – τίποτε όμως εγκύκλιο και οργανωμένο. Αυτό που κάνει όμως φανατικά είναι να κρατά ημερολόγιο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 πηγαίνει στην Νέα Υόρκη. Εκεί κάνει την πολύ καθοριστική κίνηση να γραφτεί στο μάθημα δημιουργικής γραφής του Gordon Lish. Θρυλική μορφή των Αμερικανικών γραμμάτων, αμφιλεγόμενη, αλλά και κομβική.
Τι να πούμε για τον Lish; Κάποιοι λένε πως «έφτιαξε» την φήμη, το έργο το ίδιο του Carver. Έκοβε το μισό σχεδόν από τα κείμενα του Raymond στα οποία που έκανε edit. Αν αυτό ισχύει, μιλάμε για βαθύτατη επίδραση του Lish σε όλη την λογοτεχνία – αρκεί να σκεφτούμε πόσο επιδραστικός είναι ακόμη σήμερα ο τρόπος του Κάρβερ. Πάντως ήταν επιμελητής και μέντορας μερικών από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης λογοτεχνίας: Don DeLillo, Richard Ford, Cynthia Ozick, Barry Hannah…
Το εργαστήριό του Lish με τίτλο «Στρατηγικές μυθοπλασίας» (Tactics of Fiction) ήταν στο Columbia University. Είμαστε λοιπόν ένα βροχερό απόγευμα στην αίθουσα του σεμιναρίου του Lish και εκείνος λέει στους συμμετέχοντες «Θέλω να γράψετε το χειρότερο σας μυστικό – αυτό το πράγμα που όταν θυμάστε ότι το κάνατε, ανατρέπεται η αίσθησή που έχετε για τον εαυτό σας». Και η Amy γράφει και φέρνει στην τάξη το «In the Cemetery Where Al Jolson Is Buried», που η ίδια ισχυρίζεται πως είναι η πρώτη ιστορία που έγραψε ποτέ.
Είναι η πιο ανθολογημένη της ιστορία – αυτό αποτελεί ένδειξη για την απήχησή της – και σίγουρα εκείνη που συμπυκνώνει πολύ καλά την μετέπειτα πορεία της. Η αφηγήτρια είναι μια νεαρή Καλιφορνέζα – σε περίπου είκοσι αφηγηματικά θραύσματα «εξιστορούνται» οι επισκέψεις που έκανε σε μια ετοιμοθάνατη φίλη, με τις σαρκαστικές, κωμικές και διφορούμενες συζητήσεις τους, και τελικά την ανελέητη φυγή της από το νοσοκομείο για να μην επιστρέψει ποτέ.
Η ιστορία ξεκινά με την άρρωστη φίλη να ρωτά «πες μου κάτι που δεν θα με πειράξει να τα ξεχάσω» και τελειώνει με μια φαινομενικά άσχετη βινιέτα σχετική με την θλίψη. Στο ενδιάμεσο έχουμε μια σειρά από αφηγηματικές σκηνές, που ούτε την πορεία προς τον θάνατο εξιστορούν, ούτε και κάποια διαδικασία συμφιλίωσης υπαινίσσονται, και σίγουρα δεν έχουν καμία σχέση με τα στερεότυπα περί της διδακτικής επιρροής του θανάτου κάποιου άλλου, ή της ενοχής. Είναι οι εντυπώσεις, βαθιές, ειλικρινείς, ανελέητες, της αφηγήτριας.
Είναι σκηνές που λειτουργούν ως πολύ ισχυροί δείκτες συναισθημάτων που σχετίζονται με την φιλία, τον θάνατο και πολύ συχνά είναι εξαιρετικά αντικρουόμενα. Λόγου χάρη σε κάποιο σημείο η ετοιμοθάνατη λέει πως η αφηγήτρια είναι η καλύτερή της φίλη, μόνο που εκείνη έκανε δυο ολόκληρουςς μήνες να πάει να την δει - ενώ ο εγωκεντρισμός της είναι τόσο έντονος ώστε θεωρεί ηρωισμό το γεγονός πως κοιτάζει την ασθενή, κάτι από το «οποίο ελπίζω να επιβιώσω». Μετά πηγαίνει στην παραλία όπου συνεχίζει την σκέψη και την ομφαλοσκόπηση, φαντάζεται καρχαρίες και σεισμούς και όταν επιστρέφει στο νοσοκομείο αποκαλύπτει πως θεωρεί την φίλη της «καρχαρία», απειλητική, που εποφθαλμία την ζωή της. Όταν λοιπόν βλέπει ένα κρεβάτι, που προφανώς έχει μπει εκεί για να περάσει μια νύχτα με την «καλύτερή της φίλη»… σπεύδει να φύγει. Στο τέλος της ιστορίας δεν υπάρχει καμία κάθαρση, δεν υπάρχει κανένα δίδαγμα, υπάρχει ακόμη περισσότερη ασάφεια. Σκέφτεται «It is just possible I will say I stayed the night. / And who is there that can say that I did not?». Και εκεί που λες πως τελειώνει πια αυτή η ιστορία με αυτήν την ανελέητη ειλικρίνεια έχουμε ακόμη μια τελευταία σκηνή που κατά την άποψή μου όντως σε κάνει να στεναχωριέσαι όχι για την ασθενή, αλλά για την απαίσια μη φίλη της, την αφηγήτρια: Ο θηλυκός χιμπατζής που θρηνεί για το παιδί του… Ο τίτλος είναι και αυτός ακόμη ένα θραύσμα. Δεν έχει καμία «ουσιαστική» σχέση με την ιστορία – απλά μας λέει που είναι θαμμένη η φίλη…
Κανείς δεν ξέρει αν εδώ ο Lish πείραξε το διήγημα και με ποιον τρόπο. Πάντως η Hempel έμεινε για πολλά χρόνια στο πρόγραμμά του, κανιβαλίζοντας το ημερολόγιο της και δημιουργώντας ιστορίες από αυτό. Αυτό εξηγεί και την αυτοβιογραφικότητα των ιστοριών στο πρώτο βιβλίο. Η ίδια ενθαρρύνει την αυτοβιογραφική ανάγνωση των ιστοριών της, δεν έχει καμία αντίρρηση με αυτό. Ο Lish όχι μόνο την βοήθησε να το εκδόσει, όχι μόνο έκανε το edit στις πρώτες δύο συλλογές διηγημάτων της, αλλά επιπλέον, όπως μαρτυρά η ίδια, την έκανε και να απαλλαγεί από τον βραχνά της «υποχρέωσης» να γράψει μυθιστόρημα.
Η συνέχεις, στερεοτυπική: μεγάλη κριτική αναγνώριση και η Hempel αρχίζει πλέον να διδάσκει σε διάφορα πανεπιστήμια - είναι περιηγήτρια, της αρέσει να αλλάζει πολιτείες, ποτέ δεν μένει πάνω από 5-6 χρόνια σε κάποια πανεπιστημιακή θέση. Κάθε μερικά χρόνια, εκδίδει ένα επόμενο βιβλίο.
Έχει εκδώσει πέντε βιβλία όλα και όλα. Θα έλεγε κανείς πως είναι όχι ιδιαίτερα παραγωγική. Αλλά υπάρχει και μια άλλη ερμηνεία. Η θεματολογία της, η συμπύκνωσή της, προϋποθέτουν μια μεγάλη προεργασία. Να μαζέψεις υλικό. Να αποστασιοποιηθείς. Να το αποδραματοποιήσεις. Να το ανοικειοποιήσεις. Να το επανασυνθέσεις… να το συμπυκνώσεις…
Στα διηγήματα της Hempel τα ζώα παίζουν συχνά σημαντικό ρόλο, αλλά πάντα υπάρχει αυτή η αίσθηση «αγαπώ τα ζώα επειδή δεν τα βγάζω πέρα με τους ανθρώπους», ή ακόμα ακόμα «επειδή δεν μπορούν να αρθρώσουν λόγο» – η φιλία είναι σημαντική, είναι η οικογένεια που επιλέγουμε, σε αντιδιαστολή με την οικογένεια που δεν επιλέξαμε, που μας έφερε στον κόσμο και που θεωρείται, πολύ συχνά στην σύγχρονη διηγηματογραφία, ο μεγάλος εγκληματίας και υπεύθυνος για όσα περνάμε.
Την ρώτησαν: από που «έρχονται» οι ιστορίες σας;
«Εν μέρει το γράψιμο για εμένα είναι κάποιος είδος απάντησης, ή αντίδρασης σε κάτι που έχω διαβάσει. Όταν λέω απάντηση δεν εννοώ ότι αναλύω σημεία, το ένα μετά το άλλο… απλώς υπάρχουν κάποιες ιστορίες που ανέσυραν κάτι μέσα μου, και αυτό το κάτι το έβαλα σε ένα δικό μου διήγημα – το οποίο μάλλον δεν θα υπήρχε εάν εκείνες οι πρώτες ιστορίες δεν είχαν προϋπάρξει.»
Και εδώ φτάνουμε στις επιρροές της… ίσως η μεγαλύτερη είναι η Grace Paley. Στο διήγημα της με τίτλο Subject of Childhood η Hempel έδωσε την «δική της απάντηση» με μια άλλη πολύ γνωστή της ιστορία… το «Today Will Be a Quiet Day»:
Το διήγημα περιγράφει έναν πατέρα στο Σαν Φρανσίσκο που πηγαίνει τον γιο και την κόρη του μια εκδρομή. Οι τρεις τους διασχίζουν την γέφυρα Χρυσή Πύλη, τρώνε στην εξοχή και μετά επιστρέφουν. Δεν είναι πολλά λοιπόν αυτά που γίνονται, η αφήγηση είναι οι συζητήσεις τους, τα αστεία τους. Αλλά τα αστεία είναι μάλλον αιχμηρά, τα δυο αδέλφια έχουν πολύ ανταγωνιστική σχέση. Και υπάρχει και μια ανεξήγητη απουσία, η μητέρα. Και η αρχή του διηγήματος είναι μια αναφορά σε έναν φίλο του αγοριού, που ήταν πολύ μικρός και αυτοκτόνησε, αφού τον είχαν κλείσει σε ψυχιατρικό ίδρυμα....
Σε μια άλλη ερώτηση σε συνέντευξη, απάντησε: «Δεν ξέρω σε τι δεν είμαι καλή ως συγγραφέας – ξέρω όμως τι δεν με ενδιαφέρει… δεν με ενδιαφέρει η μεγάλη εικόνα, σε οποιαδήποτε ιστορία. Μου αρέσει όμως η στιγμή που τα πράγματα αλλάζουν. Και μου αρέσει ο απόηχος, οι συνέπειες ενός μεγάλου γεγονότος, περισσότερο από όσο μου αρέσει να περιγράφω το ίδιο το γεγονός.»
Η γραφή της Hempel προκαλεί προβληματισμούς που έχουν να κάνουν με την θεωρία της τέχνης. Κάνει το οικείο ανοίκειο – δημιουργεί ποίηση από το συνηθισμένο – κάνει το βαρετό όχι μόνο εντυπωσιακό αλλά ακόμη και παράξενο. Ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των καλλιτεχνών που υποστηρίζουν πως η διαδικασία της αντίληψης του δημιουργήματος, είναι από μόνη της μια αισθητική διαδικασία, που πρέπει να παρατείνεται. Αυτό δεν αποτελεί τόσο μεταμοντέρνα προσέγγιση – είναι, στην πραγματικότητα, μια επέκταση της ιδέας του Αριστοτέλη που έλεγε πως η ποιητική γλώσσα πρέπει να είναι παράξενη εκτός από όμορφη.
Την ρώτησαν κάποτε: Όταν διδάσκετε δημιουργική γραφή, υπάρχει μια συμβουλή που φαίνεται να έχει μεγαλύτερη αξία από κάποιες άλλες, που φαίνεται να έχει αποτελέσματα με τους σπουδαστές σας;
Η απάντησή της: «δεν είναι συμβουλή όσο μια ερώτηση που καλό είναι να την έχουμε στο μυαλό μας – είναι η πιο θεμελιώδης από όλες τις ερωτήσεις: Γιατί μου το αφηγείσαι αυτό; Κάποιος θα σου την κάνει την ερώτηση αυτή και καλό είναι να έχεις μια πολύ πειστική απάντηση, κάποιον σημαντικό λόγο. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ανατραφεί από γονείς με πολλή αγάπη και έτσι θεωρούν πως ο κόσμος περιμένει κάθε σκέψη τους και κάθε φράση τους, αλλά εγώ δεν ανήκω σε αυτούς. Έτσι, όταν γράφω, προσπαθώ να απαντήσω στην ερώτηση αυτή. Είναι αυτό που λέω αναγκαίο; Απαραίτητο; Ουσιώδες; Ή για να το θέσω αλλιώς, είναι αυτό που λέω κάτι που μπορώ να πω μόνο εγώ; Κάτι που μόνο εγώ μπορώ να πω με αυτόν τον τρόπο; Αυτό που γράφω θα κάνει καλύτερη την ζωή κάποιου, ή έστω την ημέρα του; Και δεν εννοώ την ημέρα του συγγραφέα.»
Η Amy Hempel όπως και η Ann Beattie αλλά και η Grace Paley, δεν είναι μεταφρασμένη στα ελληνικά. Ή μήπως είναι;
...Ήταν κάποτε τρεις φίλες, στις οποίες άρεσε να γράφουν. Η μικρότερη από αυτές, όταν ήταν 35άρα και οι φίλες της 40άρες, αρρώστησε από καρκίνο. Ενώ οι γιατροί της έδωσαν 2 χρόνια ζωής, εκείνη έζησε αλλά 25, πέθανε δηλαδή το 2012. Λίγο πριν πεθάνει, γνώρισε έναν άντρα ο οποίος την ερωτεύτηκε, αν και ήξερε ότι βρισκόταν σε φάση επανεμφάνισης της αρρώστιας της. Η γυναίκα έκανε σχέση μαζί του παρά το γεγονός πως αυτός δεν εμφανιζόταν σε γιορτές, χανόταν για μέρες, κλπ. Κάποια στιγμή λοιπόν αποκαλύφθηκε η αλήθεια, ο άντρας αυτός όχι μόνο είχε οικογένεια στην Ευρώπη, αλλά και διάφορες συντρόφους, σε διάφορες πόλεις των Η.Π.Α. Ενώ οι δύο φίλες αναστατώθηκαν πολύ, η τρίτη, που είχε καρκίνο σε 4ο στάδιο, το μόνο που είπε ήταν το στωικό «ποπο, αυτό είναι ωραία ιδέα για ιστορία!».
Όταν πέθανε, οι δύο φίλες αποφάσισαν να συνεργαστούν και να γράψουν τελικά αυτήν την ιστορία που εκείνη (ίσως) θα έγραφε. Σε αντίθεση με ότι γίνεται συνήθως, το γράφανε με συνεργασία σε επίπεδο πρότασης, μαζί, συμφωνούσαν για κάθε αράδα - δεν έκαναν δηλαδή ένα κομμάτι η μία ένα η άλλη. Η μία είναι η Amy Hempel, η άλλη η Jill Ciment, και η τρίτη φίλη η Katherine Russell Rich.
Το βιβλίο λοιπόν αυτό, υπάρχει στα ελληνικά! Έχει τον τίτλο “Tο χέρι που σε τρέφει”, "συγγραφέας" είναι η A. J. Rich - και κυκλόφορεί σε μετάφραση: Κασσιανής Μπουλούκους από τις εκδόσεις Φανταστικός Κόσμος.
Ποιο είναι οι "λόγοι" που διαβάζουμε τα διηγήματα της της Amy Ηempel;
Η αποφασιστικότητα της να είναι μόνο διηγηματογράφος! Να υπηρετεί το ένα πράγμα που αγαπά.
Ο αναπολογητικός τρόπος που ομολογεί ότι το αυτοβιογραφικό είναι μέσα στις ιστορίες της – αλλά και με ένα χαμόγελο που αφήνει να εννοηθεί ότι μπορεί να λέει και ψέματα.
Ο μεταμοντερνισμός της που πηγάζει από την σύγχρονη ζωή, με την οποία είναι πλήρως συντονισμένη.
Το πολύ δουλεμένο και ιδιαίτερο αφηγηματικό μοντάζ της – σχεδόν δεν θα το έλεγες μοντάζ. Και αναρωτιέται κανείς, τότε τι γίνεται με το unity of effect? Αχα! Να λοιπόν μια νέα προσέγγιση, την οποία την είδαμε και στην Ann Beattie – εδώ το κέντρο βάρους του effect, η επίδραση η συναισθηματική, αυτό που ένιωσα, αυτό που θυμάμαι, όχι αυτό που έγινε, ούτε ένας κοινός χρόνος.
Η συμπύκνωση της, που δεν είναι αφύσικη, ο διάλογος της, πανέξυπνος, στακάτος, γρήγορος…
Το έργο της:
Reasons to Live, 1985
At the Gates of the Animal Kingdom, 1990
Tumble Home: A Novella and Short Stories, 1997
The Dog of the Marriage, 2005
The Collected Stories of Amy Hempel, 2006. (περιλαμβάνει όλα τα προηγούμενα βιβλία της)
Sing to it, 2019
Βαγγέλης Προβιάς, Ιανουάριος 2022
Links
Μια συμβατική βιογραφία της Amy Hempel
Η πιο ανθολογημένη ιστορία της....
Το "μυστήριο" του Gordon Lish
Η πιο ανθολογημένη ιστορία της....
Το "μυστήριο" του Gordon Lish